Resurs dźwigów. Nowe regulacje prawne.
Według posiadanych informacji w Polsce eksploatowanych jest około 100 tyś. dźwigów osobowych, z tego blisko połowa z nich została zainstalowana ponad 20 lat temu. Konstrukcyjnie różny jest poziom ich bezpieczeństwa – relatywnie do czasu, w jakim powstawały. Około 40 tyś. sztuk zamontowano po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej i są one zgodne z dyrektywami oraz normami zharmonizowanymi. Jednakże blisko połowa dźwigów nie odpowiada obecnym standardom bezpieczeństwa i wymaga wymiany.
Bezpieczeństwo dźwigów
Szczególny problem stanowią dźwigi zamontowane w budynkach mieszkalnych z lat 70-tych, gdyż często na liście kluczowych napraw i modernizacji zajmują odległe miejsca. Zarządcy lub właściciele – pod presją użytkowników – decyzję o wymianie lub modernizacji często odraczają argumentując ją brakiem awarii i niebezpiecznych wypadków na przestrzeni wielu lat. Skoro przez okres około 40 lat użytkowania dźwig ciągle funkcjonuje, to dlaczego go wymieniać? Tym bardziej, jeśli dopuszczony jest do użytkowania przez Urząd Dozoru Technicznego po pozytywnych wynikach badań okresowych. Taka praktyka stanowi jednak zagrożenie dla zdrowia i życia mieszkańców.
Dyrektywa Maszynowa
Dotychczas nie było nakazów prawnych czy regulacji skutecznie motywujących do modernizacji dźwigów. UDT nie różnicuje też opłat za swoje usługi w zależności od stopnia podejmowanego ryzyka przy dopuszczaniu do eksploatacji urządzeń (odpowiednio do poziomu rozbieżności konstrukcji urządzenia) od aktualnie obowiązujących wymagań, a tym samym od stanu potencjalnych zagrożeń dla bezpieczeństwa użytkowników tych urządzeń. UDT mając na uwadze potrzebę coraz bardziej pilnego rozwiązania tego problemu nie odważył się jednak podjąć zdecydowanych działań. Dopiero nowa wersja Dyrektywy Maszynowej 2006/42/WE, wdrożona do polskiego prawa Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz.U. nr 1228 poz. 1228), zmienia ten stan rzeczy i nakazuje bardziej wnikliwą ocenę urządzeń oraz wskazuje na potrzebę monitoringu i stosowania środków naprawczych pozwalających osiągnąć i utrzymać poprawny stan techniczny będących w eksploatacji urządzeń.
Rozporządzenie Ministra Przedsiębiorczości i Technologii
W ślad za powyższym, w przepisach krajowych zmienione zostało rozporządzenie dotyczące eksploatacji urządzeń podlegających przepisom dozoru technicznego. Rozporządzenie Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z dnia 30 października 2018 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie eksploatacji, napraw i modernizacji urządzeń transportu bliskiego (Dz.U. 2018 poz. 2176), wydane na podstawie ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (Dz.U. 2000 nr 122 poz. 1321) nakłada na użytkownika obowiązek oceny stanu technicznego posiadanych zasobów pod kątem ich żywotności.
Co to jest Resurs?
Skoncentrujmy się na wybranych postanowieniach tego rozporządzenia, związanych z tematyką opracowania, a mianowicie: §2 „Użyte w rozporządzeniu określenia oznaczają: resurs ‒ parametry graniczne stosowane do oceny i identyfikacji stanu technicznego, określone na podstawie liczby cykli pracy i stanu obciążenia UTB w założonym okresie eksploatacji z uwzględnieniem rzeczywistych warunków użytkowania. §7.5 Eksploatujący, w przypadku, gdy nie jest znany resurs UTB, określa go na podstawie aktualnego stanu wiedzy technicznej i dobrej praktyki inżynierskiej. §7.6 Eksploatujący, w przypadku przekroczenia resursu UTB, przeprowadza ocenę stanu technicznego UTB lub zleca jej przeprowadzenie.”
Interpretacja postanowień Rozporządzenia
Rozporządzenie dotyczy wszystkich urządzeń podlegających przepisom dozoru technicznego. W odniesieniu do dźwignic, dla których resurs nie jest określony, kierować się trzeba takimi parametrami jak intensywność wykorzystania oraz stan obciążenia. Dla dźwigów, które nie są zaliczane do grupy dźwignic, przy określaniu resursu należy przyjąć inne kryteria. Kierując się „Wytycznymi UDT w sprawie eksploatacji urządzeń transportu bliskiego” wyd. 2, czerwiec 2019 r. o procesie określania stopnia wykorzystania resursu i traktując ten materiał jako wskazówkę.
Przy braku informacji określających wartość resursu w dokumentacji urządzenia oraz innych wskazówek osoby kompetentnej, należy przyjąć zasadę, że ocena stanu technicznego dźwigu powinna się odbywać po 25 latach jego eksploatacji.
Tak więc zakłada się, że resurs dźwigu w takiej sytuacji jest 25-letni. Będzie to miało miejsce na ogół w odniesieniu do starych dźwigów, zamontowanych przed rokiem 1994. W celu stworzenia możliwości dalszej pracy dźwigu w takim przypadku, zgodnie z postanowieniami przepisów, należy wykonać przegląd specjalny, którego wynik będzie pozytywny. Po osiągnięciu przez dźwig lub jeden z jego elementów resursu, czyli projektowanego bezpiecznego okresu eksploatacji, eksploatujący zobowiązany jest, niezależnie od wykonywanych przeglądów konserwacyjnych i napraw bieżących, do przeprowadzenia przeglądu specjalnego.
Kto może wykonać przegląd specjalny dźwigu?
Przegląd specjalny powinien być wykonany pod nadzorem eksperta/ekspertów. Ekspert, według normy PN – ISO 9927-1,to: osoba wyspecjalizowana w projektowaniu, konstruowaniu i konserwacji dźwigów, o wystarczającej znajomości obowiązujących przepisów i norm, dysponująca niezbędnym wyposażeniem do przeprowadzenia przeglądu oraz potrafiąca ocenić stan bezpieczeństwa i zalecić badania, które powinny być przeprowadzone w celu zapewnienia dalszej bezpiecznej eksploatacji. Może to być przedstawiciel/przedstawiciele producenta spełniający te warunki lub firmy posiadającej uprawnienia do napraw lub modernizacji. Należy zwrócić uwagę na fakt, że dźwig to także konstrukcja szybu, która powinna również podlegać ocenie stanu technicznego przez osobę kompetentną – eksperta ds. budowlanych. Osoba taka powinna posiadać stosowne uprawnienia budowlane do sprawowania kontroli technicznej utrzymania obiektów budowlanych, wydane na mocy art. 12 ust. 1 pkt 2-5 i art. 13 ust. 3 i ust. 4 ustawy – Prawo Budowlane, w zakresie specjalności konstrukcyjno-budowlanej i aktualne zaświadczenie z Izby Inżynierów Budownictwa.
Zakres przeglądu specjalnego dźwigu
Zakres powinien być zgodny z zapisami instrukcji eksploatacji urządzenia. W przypadku braku stosownych informacji w instrukcji należy postępować zgodnie z zapisami norm, uznanych specyfikacji technicznych, aktualnym poziomem wiedzy technicznej i dobrą praktyką inżynierską. Powinien obejmować swoim zakresem wszystkie elementy, które mają wpływ na bezpieczną eksploatację urządzenia, a w szczególności: konstrukcję nośną (szyb, rama kabinowa, rama wciągarki, prowadnice); mechanizm napędowy (wciągarka, olinowanie, mocowanie końców lin); układy elektryczne (aparatura sterowa, instalacja w szybie); układy hydrauliczne (agregat hydrauliczny z blokiem zaworowym, siłowniki, przewody hydrauliczne); układy i urządzenia bezpieczeństwa (odpowiednio do konstrukcji dźwigu). Ocena ryzyka powinna być przeprowadzona w oparciu o: normę PN-EN 81-80: 2005 Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów – Dźwigi użytkowane – Część 80: Zasady poprawy bezpieczeństwa użytkowanych dźwigów osobowych i towarowych oraz o normę PN-EN ISO 12100: 2012 Bezpieczeństwo maszyn – Ogólne zasady projektowania – Ocena ryzyka i zmniejszanie ryzyka.. Przegląd specjalny powinien zakończyć się sporządzeniem protokołu zawierającego: wynik przeglądu specjalnego; termin wykonania następnego przeglądu; dane osobowe oraz kwalifikacje wszystkich uczestników przeglądu; zastosowane kryteria oceny, wyniki przeglądu.
Niewystarczająca profilaktyka
W celu eliminacji zagrożeń powodowanych zużyciem związanym z długotrwałą stałą eksploatacją stan techniczny dźwigów winien być na bieżąco monitorowany przez konserwatorów i wewnętrzny nadzór techniczny oraz jednostkę zewnętrzną, jaką jest Urząd Dozoru Technicznego. Występujące usterki są usuwane, a uszkodzone lub eksploatacyjnie zużyte elementy są na bieżąco wymieniane. Takie działania profilaktyczne, polegające głównie na oględzinach i pomiarach mechanicznego zużycia oraz ocenie współpracujących elementów, pomimo że dobrze prowadzone, mogą okazać się niewystarczające, ponieważ stan techniczny nie wszystkich elementów można trafnie ocenić w taki sposób. W powyższej metodzie szczególnie niepełna jest ocena stanu technicznego aparatury sterowej. Długość czasu eksploatacji łączników elektrycznych ma znaczący wpływ na ich właściwości cieplne jak również mechaniczne, co przekłada się na niezawodność pracy, funkcjonalność zasilanych za pomocą nich podzespołów, a tym samym na bezpieczeństwo ludzi. Dlatego też przekaźnikowa aparatura sterowa w dźwigach po 40-letnim okresie użytkowania stanowi potencjalne źródło trudnych do ustalenia niesprawności, mogących być przyczyną groźnych wypadków. Wspomniana aparatura powinna być w pierwszej kolejności planowana do wymiany.
Zagrożenia starych dźwigów
W kwestii eliminacji zagrożeń spowodowanych niedostosowaniem do aktualnych standardów bezpieczeństwa warto zaznaczyć, że dźwigi w budynkach oddanych około 40 lat temu nie posiadają odpowiednich zabezpieczeń przed niektórymi niebezpiecznymi zdarzeniami nie przewidzianymi w warunkach technicznych obowiązujących w chwili ich zamontowania. Do najbardziej istotnych dla użytkownika należy zaliczyć: brak drzwi kabinowych; brak zabezpieczenia przed jazdą z nadmierną prędkością w kierunku do góry; brak zabezpieczenia przed niekontrolowanym ruchem kabiny; brak dwustronnej łączności głosowej z obsługa serwisową; ryglowanie drzwi przystankowych z zamkami bezpieczeństwa nie posiadającymi kontroli zaryglowania. Związane z tym potencjalne zagrożenia mogą być eliminowane przez wymianę odpowiedzialnego za dany stan podzespołu lub wymianę całego dźwigu.
Zużycie moralne
W wyniku długotrwałego okresu użytkowania urządzenia następuje utrata jego wartości użytkowych spowodowana postępem technicznym, pomimo że nie zostało ono jeszcze zużyte pod względem fizycznym. Dźwigi instalowane 40 lat temu to urządzenia z napędem dwubiegowym, wyposażone w sterowanie, które cechuje niezbyt wysoka dokładność zatrzymywania się na przystankach. Zdarza się, że kabina zatrzymująca się na danym piętrze „nie trafia” w poziom tego przystanku i tym samym powstaje stopień, który osobom starszym, podróżującym na wózkach lub małym dzieciom trudno pokonać. Zwiększa także ryzyko potknięcia i upadku.
Dźwigi z lat 70-tych
Przedstawione wyżej nieprawidłowości dotyczą stanu dźwigów, przede wszystkim zamontowanych w budynkach mieszkalnych z lat 70-tych. Analiza zagrożeń i szczegółowa ocena stanu technicznego takich urządzeń przez osoby wykonujące przegląd specjalny może pozwolić na dopuszczenie tych urządzeń do eksploatacji na szczególnych warunkach przez niego określonych. Jedynie ryzyko podejmowane przez ekspertów przyjmujących w takich sytuacjach odpowiedzialność sprawić może, że na krótki okres zostanie przedłużona ich żywotność. W takich przypadkach wymagana jest stała współpraca eksploatującego z zespołem ekspertów i ścisłe wykonywanie ich postanowień. W innym przypadku dźwigi nie mogą być użytkowane. Wymiana dźwigów, to olbrzymie wyzwanie finansowe przed którym staje coraz więcej zarządców lub właścicieli budynków. Problem będzie narastał, wraz ze starzejącym się społeczeństwem i starzejącymi się windami.
Niniejszy artykuł jest chroniony prawem autorskim. Zabrania się jego kopiowania i cytowania bez podania źródła i autora. W przypadku zawinionego naruszenia praw autorskich sprawca będzie zobowiązany do naprawienia wyrządzonej szkody poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu.
Autor artykułu
Henryk Ziółkowski
Ekspert ds. resursu
Właściciel w Haton Henryk Ziółkowski
Nadzór techniczny, doradztwo, dokumentacja, szkolenie
